Violetta Frączek
Wprowadzenie
Każdy człowiek powinien mieć możliwość zaspokojenia swoich różnorodnych potrzeb. Potrzeb fizycznych
i psychicznych według własnych upodobań i w satysfakcjonujący sposób. Każda potrzeba, choć tak samo nazwana, może mieć różne metody zaspokojenia. Dopiero zaspokojenie potrzeb pozwala człowiekowi na harmonijne i szczęśliwe życie według własnych upodobań i w zgodzie ze swoim sumieniem oraz kulturą, obyczajami obowiązującymi w danym społeczeństwie. Potrzeby ludzkie sklasyfikował między innymi amerykański psycholog Abraham Maslow, który podzielił je na pięć rodzajów potrzeb: fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku i samorealizacji. Dopiero realizacja potrzeb niższego rzędu pozwala na realizację potrzeb wyższego rzędu. Zaspokojenie potrzeb jest podstawowym czynnikiem motywującym człowieka do działania[1-3]. Działania ludzkie podlegają różnym czynnikom, które powodują, że człowiek zachowuje się ten a nie inny sposób. Człowiek wybiera ludzi, z którymi się przyjaźni, spotyka, podróżuje, mężczyzna wybiera na żonę tę a nie inną kobietę, wybieramy zawód nauczyciela, robotnika, sprzedawcy, zostajemy właścicielami firmy. Codziennie każdy podejmuje życiowe decyzje, te ważne dla całego naszego życia i wydawałoby się mniej ważne. Jednak należy zauważyć, że każda decyzja, nawet ta z pozoru błaha jest bardzo ważna, ponieważ czy zje człowiek dziś zdrowy posiłek, będzie zależało zdrowie jego w przyszłości, człowiek dbający o swoją kondycję fizyczną i psychiczną ma większe szanse za zdrowie do późnej starości. Ludzie dbający o siebie mają większe szanse na zdrowie do późnej starości. Człowiek, który podejmuje wyzwanie samorozwoju, ma większe szanse na wykonanie ulubionego zawodu i wykonywanie pracy swoich marzeń. To może go doprowadzić do większych zarobków i sukcesów zawodowych. Dzięki temu człowiek będzie mógł realizować swoje marzenia. Jednak co powoduje, że jeden człowiek osiąga założone cele a inny nie? Dlaczego część społeczeństwa troszczy się o własne zdrowie, przestrzega zasad zdrowego odżywiania, uprawia sport, stosuje wszelką profilaktykę a część nie podaje się temu nurtowi? Co powoduje, że sportowcy sięgają po pierwsze miejsca a inni nie są wstanie osiągnąć takich wyników? Dlaczego uczniowie w szkołach mają bardzo dobre wyniki w nauce a inni uciekają z zajęć? Co jest motorem takich a nie innych zachowań u ludzi? Z powyższego można wysunąć tezę, że istnieją determinanty zachowań, które powodują, że człowiek znalazł się w tej a nie innej sytuacji. Jednak każdą sytuację ten sam człowiek może zmienić jeśli tylko będzie chciał. A kiedy będzie chciał? Będzie chciał jeśli poszuka sam w sobie i na zewnątrz motywacji do zmiany zachowania, działania, do chęci wyjścia z takiej sytuacji j w jakiej jest obecnie i jej zmiany, jeśli tylko będzie chciał tej zmiany? Jakie procesy zachodzą w człowieku, żeby tej zmiany dokonał? Jak można pobudzić człowieka do zachowania w określony sposób na przykład, żeby jadł określone potrawy, rzucił palenie, codziennie ćwiczył? Tą siłą kierującą działaniami człowieka jest motywacja. Motywacja pozawala nam określić dlaczego ludzie robią to co robią z taką lub inną siła. Motywacja dotyczy sił, które kierują zachowaniem motywowanego.
Motywacja i jej znaczenie
Motywacja oznacza „ruszać się z miejsca, wprawiać w ruch, zachęcać, wpływać na kogoś i pobudzać do działania” [1, s.118]. Ludzka motywacja do działania ma różne przesłanki i formy. Każdy indywidualnie kieruje swoim życiem i motywuje siebie codziennie do działania. Bodźce do motywacji mogą być bardzo intensywne lub poziom motywacji znacznie spada i działanie do realizacji określonego celu przy niskiej motywacji jest znikome. Motywacja jest spowodowana pragnieniem, zaspokojeniem potrzeby, która dla człowieka jest ważna. Motywacja wzbudza w człowieku określoną aktywność, która prowadzi do zaspokojenie potrzeby. Ludzkiemu życiu sens nadaje motywacja do działania i realizacja celów życiowych. Motywacja może być jednorazowa lub wielokrotnie powtarzana. Motywacja stanowi chęć do robienia czegoś, co zaspokoi określoną, niezaspokojoną potrzebę. Osiągnięcie określonego celu uruchamia fizjologiczne, psychologiczne, biochemiczne reakcje organizmu do motywacji i organizuje człowieka jako całość do konkretnego działania. Motywacja to „Zestaw sił powodujących, że ludzie zachowują się w określony sposób”[3 s. 488]. Motywacja to także „Psychologiczny stan przyczyniający się do stopnia, w jakim człowiek się w coś angażuje. Obejmuje czynniki , które powodują, wytyczają i podtrzymują zachowania ludzkie zmierzające w określonym kierunku”[4 s.427]. Istnieje dużo definicji motywacji, jednak zawsze motywacja służy realizacji określonego celu. Pobudki do motywacji mogą być różne – akceptowalne i nie akceptowalne – społecznie, jednak mechanizm motywacji zadziała jako impuls w człowieku. Motywacja może mieć skutki pozytywne i negatywne, w zależności od wartości, które reprezentuje zmotywowany. Człowiek potrafi się sam motywować, ale może również być przez innych zachęcany do aktywności, do zaspokajania potrzeb własnych, ale i innych. Ojciec pracujący zawodowo jest w znacznej mierze motywowany do utrzymania swojej rodziny, wzorowy uczeń motywuje się sam do nauki i może być motywowany przez otoczenie. Zakochana para motywuję się do spotkań, bliskości, a kierowca samochodu motywuje się do przestrzegania przepisów ruchu drogowego- mając motywację wewnętrzną- chce uniknąć wypadku- i zewnętrzną – obawia się policji. Motywacja wewnętrzna wynika z chęci realizacji konkretnego celu, z samodyscypliny, natomiast motywacja zewnętrzna – może służyć motywowanemu i motywującemu. Pracownik jest zmotywowany do pracy, bo otrzymuje za nią swoje wynagrodzenie, co pozwala mu zaspokajać swoje potrzeby, jak również praca może być jego pasją. Pracodawca motywuje pracownika do pracy, ponieważ dzięki jego pracy firma się rozwija. Media motywują ludzi do aktywnego życia, do odpowiedniej diety celem uniknięcia chorób, a także ze względów estetycznych. Media są silnym motywatorem w profilaktyce chorób oraz wpływają na zachowania milionów konsumentów. Celem motywowania jest takie sterowanie innymi, aby zmierzali w określonym kierunku, a więc do określonego celu. Każda organizacja ma własne sposoby i możliwości motywacji. Czynniki motywacji należy dobierać indywidualnie dla każdej jednostki i dla każdego człowieka. Zarówno gospodarstwo domowe, firma, każda jednostka organizacyjna winna posiadać indywidualnie dobrane motywatory, które we właściwy i intensywny sposób wzbudzą impuls do działania[5, s.199]. Czynniki motywacyjne są różne w zależności od
rodzaju zaspokajanych potrzeb egzystencjalnych i społecznych. Kierunku oddziaływania pozytywne (nagrody) i negatywne (kary). Zakres oddziaływania wewnętrzne realizujące wartości człowieka i zewnętrzne realizujące wartości służące innym oraz indywidualne i zespołowe [10, s.89].Motywacja jest skuteczna, gdy motywowany rozumie potrzebę realizacji celu i sam angażuje się emocjonalnie, psychicznie i fizycznie w jego osiągniecie i z nim się identyfikuje. Zwiększona motywacja występuje, kiedy osobiście widzi korzyści i zyski z zrealizowanego celu, w możliwie jak najkrótszym czasie. Motywacja zależy od siły potrzeby jaką zaspokoi konkretny cel.
Motywacja a potrzeby człowieka
Człowiek w zależności od wieku, płci, statutu społecznego, miejsca zamieszkania może być zmotywowany do różnych działań. Działania te będą różne w zależności od sytuacji i okoliczności wcześniej wymienionych. Człowiek może odczuwać silną motywację w pracy a w domu, może nie odczuwać jej wcale. Siłą motywacji będzie zależała od wielu czynników, w tym również od stanu zdrowia psychicznego i fizycznego, ale także od okoliczności zewnętrznych. Proces motywacji ma określony kierunek działania, natężenie oraz określony czas. Człowiek, żeby zaspokoić swoje potrzeby motywuje się do pewnych zachowań. Właściwa motywacja prowadzi do rozwoju człowieka. Człowiek jest wewnętrznie motywowany do zaspokajania swoich potrzeb. A. Maslow podzielił potrzeby na pięć grup. Hierarchia potrzeb według Maslowa jest bezpośrednio związana z motywowaniem, kierowaniem, ludźmi. Zaspokojenie określonej potrzeby pozwala w sposób płynny przejść do zaspokojenia potrzeby z wyższego poziomu. Motywacją do zaspokojenia potrzeb jest jej wpływ na życie człowieka. Rodzaje potrzeb sklasyfikowane według A. Maslowa to potrzeby fizjologiczne, potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby przynależności i miłości, potrzeba uznania i potrzeba samorealizacji. Potrzeby fizjologiczne należą do potrzeb podstawowych, które są punktem wyjścia w teorii motywacji i są to tak zwane popędy fizjologiczne. Potrzeby fizjologiczne to potrzeby niezbędne do utrzymania się przy życiu, takie jak głód, sen, pragnienie, potrzeby seksualne. Motywacja do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych jest największa, gdyż podlega instynktom i decyduje często o życiu lub śmierci. Zaspokojenie tych potrzeb służy do wyrażania innych potrzeb wszelkiego rodzaju. Gdy nie jest zaspokojona potrzeba głodu to trudno głodnemu myśleć o zaspokajaniu innych potrzeb na przykład zakupie samochodu czy uczestnictwo w ćwiczeniach ogólnorozwojowych. Potrzeby bezpieczeństwa są zapewnione w ogólnie panującym bycie. Jednak potrzeby bezpieczeństwa są niezbędne w czasie wojny, katastrof, potrzeba ochrony przed bandytami, ale także u osób wymagających zapewnienia im tej opieki niemowlęta, osoby starsze, chore. U zdrowych dorosłych, u których zaspokojone są potrzeby fizjologiczne poczucie bezpieczeństwa jest zapewnione na właściwym poziomie. Potrzeby bezpieczeństwa mogą stać się naglące, gdy następuje zaburzenie porządku społecznego, prawnego lub politycznego. Poszukiwanie bezpieczeństwa występuje szczególnie u osób z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Osoby te starają się usilnie uporządkować świat według własnego upodobania, żeby zapewnić sobie własne, wizjonerskie ułożenie świata. Unikają wszystkiego co nieznane i obce, ponieważ to zaburza ich poczucie bezpieczeństwa. Jednak jest to już jednostka chorobowa. Gdy potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa są zaspokojone wystarczająco to mogą pojawić się kolejne potrzeby przynależności i miłości. Potrzeby przynależności określają naszą tożsamość, to do jakiej grupy etnicznej, społecznej, koleżeńskiej przynależymy. Potrzeba przynależności identyfikuje nasze korzenie. Zaspokojenie tej potrzeby jest widoczne już u dzieci, które chcą przynależeć do grupy rówieśników, jak i dorosłych, którzy szukają grup wspólnego rozwoju czy wspólnot religijnych. Pragnienie miłości, akceptacji rozwija się od najmłodszych lat i często towarzyszy osobom dorosłym i starszym. Potrzebę miłości realizowaną nie tylko w dawaniu tej miłości, ale także otrzymywaniu. Badania dowodzą, że patologie społeczne rozwijają się przez niezaspokojenie określonych potrzeb. Kolejną potrzebą jest potrzeba szacunku. Każdy człowiek chce mieć uznanie i szacunek, a także poczucie wartości i wzbudzać podziw u innych. Ważnym elementem w potrzebie uznania jest poczucie własnej wartości[6,ss. 59-120]. Poczucie własnej wartości to „postawa wobec siebie lub własna opinia na swój temat czy też ocena samego siebie, która może być pozytywna (korzystne lub wysoka), neutralna lub negatywna (niekorzystna lub niska)[7,s.526]. Poczucie własnej wartości to „ocena w jakim stopniu czujemy się ludźmi dobrymi, kompetentnymi i uczciwymi”[8 s.451]. Poczucie własnej wartości odgrywa zasadniczą rolę w życiu psychicznym i fizycznym człowieka, gdyż to obraz jaki ma człowiek na własny temat. Prawidłowy obraz własnego ja pozwala na realną ocenę sytuacji emocjonalnej, finansowej, chorobowej, zawodowej własnej osoby. Osoba z prawidłowym poczuciem własnej wartości potrafi kreować siebie i motywować innych do pozytywnych zachowań. Ludzi zaczyna interesować poczucie własnej wartości, kiedy zaczyna się zastanawiać czy jego życie jest wartościowe czy jest inaczej?
Potrzeba miłości jest realizowana przez poczucie własnej wartości. Potrzebę szacunku uzyskuje człowiek, gdy mając poczucie własnej wartości każdej sytuacji nadaje sens życia „że bez względu na okoliczności życie ludzkie nie traci sensu i na ten nieskończony sens życia składają się także cierpienie i umieranie, nędza i śmierć”[9,s.132] powiedział V.E. Frankl do swoich towarzyszy w obozie koncentracyjnym. Sensem życia jest także zaspokojenie potrzeby przynależności i miłości. Te dwie potrzeby, nadają sens życiu i pomagają znosić cierpienie. Zaspokojenie potrzeby szacunku prowadzi natomiast do wiary we własne możliwości, we własne kompetencje i wiary w możliwość rozwiązania, nawet najtrudniejszych problemów życiowo – zawodowych. Potrzeba samorealizacji to sposób w jaki chce człowiek wyrażać siebie, znajduje się najwyżej w hierarchii potrzeb. Po zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych, bezpieczeństwa, przynależności, szacunku, człowiek może rozwijać swoje pasje i talenty. Zaspokajać swoje potrzeby wyższego rzędu. Dla jednego to będzie malowanie obrazów, dla innego sportowe osiągnięcia, jednak samorealizacja zazwyczaj przebiega po zaspokojeniu pozostałych potrzeb. Zaspokojenie potrzeb jest możliwe dzięki motywacji do działania. Przy realizacji różnych potrzeb siła motywacji będzie zmienna i indywidualna dla każdej jednostki. Jednak to realizacja potrzeby, będzie stanowiła o sile motywacji. Kontynuuj czytanie
